Pradhan Mantri Awas Yojana Gramin 2.0/ग्रामीण भारतात अजूनही लाखो कुटुंबं अशी आहेत जी कच्च्या घरांमध्ये, धोकादायक किंवा असुरक्षित परिस्थितीत राहतात. अशा लोकांसाठी “प्रधानमंत्री आवास योजना – ग्रामीण (PMAY-G)” ही योजना सुरू करण्यात आली आहे. ही योजना ‘सर्वांसाठी घर’ या केंद्र शासनाच्या महत्त्वाकांक्षी कार्यक्रमाचा एक भाग आहे. २०१६ मध्ये सुरू झालेली ही योजना आता दुसऱ्या टप्प्यात (२०२४-२०२९) प्रवेश करत आहे.
Pradhan Mantri Awas Yojana Gramin 2.0
Table of Contents
या लेखात आपण या योजनेची सखोल माहिती, पात्रता, प्रक्रिया, महाराष्ट्रातील विशेष निर्णय, केंद्र शासनाची रणनीती, तांत्रिक बाबी, व भविष्यातील दिशा यांचा सविस्तर आढावा घेणार आहोत.Pradhan Mantri Awas Yojana Gramin 2.0
1. योजनेचा इतिहास व उद्दिष्टे
| टप्पा | कालावधी | उद्दिष्ट घरकुले | विशेष बाब |
| टप्पा १ | 2016–2022 | ~2.95 कोटी | गरजूंना पक्कं घर |
| टप्पा २ | 2024–2029 | 2.95 कोटी (देशभर) | नवीन सर्वेअंती निवड |
प्रधानमंत्री आवास योजना ग्रामीण ही २०१६ मध्ये इंदिरा आवास योजनेंतर्गत सुरू करण्यात आली. यामध्ये गरिबांना २०२२ पर्यंत पक्कं घर मिळवून देण्याचं उद्दिष्ट होतं. टप्पा-१ यशस्वीरीत्या पूर्ण झाल्यानंतर, आता टप्पा-२ चा (२०२४–२०२९) आरंभ होत आहे.Pradhan Mantri Awas Yojana Gramin 2.0
2. महाराष्ट्रातील उद्दिष्टे आणि निर्णय
महाराष्ट्रसाठी केंद्र सरकारने १९.६६ लाख घरकुलांचे उद्दिष्ट ठरवले आहे. राज्य सरकारनेही काही महत्त्वाचे निर्णय घेतले आहेत:Pradhan Mantri Awas Yojana Gramin 2.0
महाराष्ट्रातील विशेष निर्णय
| घटक | तपशील |
| एकूण उद्दिष्ट घरकुले | १९.६६ लाख |
| अतिरिक्त अनुदान | ₹५०,००० प्रति लाभार्थी |
| — घरासाठी | ₹३५,००० |
| — सौर उर्जा यंत्रणा | ₹१५,००० (फक्त बसवणाऱ्यांसाठी) |
| लक्ष्यित गट | SC, ST, VJNT, OBC |
| सौर उर्जा अट | यंत्रणा बसविल्यासच अनुदान |
या निर्णयामुळे घरकुलांचे दर्जा उंचावणार आहे तसेच ऊर्जा साक्षरतेचा प्रसार होणार आहे.
3. PMAY-G अंतर्गत लाभार्थी कसे ठरवले जातात?
२०२४ मध्ये नवीन सर्वे राबविण्यात येणार आहे. यामध्ये जे लोक पूर्वी योजनेतून वंचित राहिले, त्यांचाही विचार होणार आहे. लाभार्थ्यांची निवड पुढील निकषांवर आधारित असते:Pradhan Mantri Awas Yojana Gramin 2.0
लाभार्थी ठरवण्याचे निकष
| निकष | स्पष्टीकरण |
| बेघर असणे | कोणतीही घर बांधलेली मालमत्ता नसणे |
| कच्च्या घरात राहणे | कुंभारमाती, गवत, किंवा झोपडीत |
| अनुसूचित जाती-जमाती | SC/ST कुटुंबे |
| महिला प्रमुख असलेली कुटुंबे | विधवा, घटस्फोटित, एकट्या महिला |
| वयोवृद्ध, दिव्यांग | विशेष प्राधान्य |
4. योजनेचे आर्थिक स्वरूप
PMAY-G ही योजना केंद्र व राज्य शासनाच्या सहभागातून राबविली जाते. महाराष्ट्रासाठी हा वाटा पुढील प्रमाणे आहे:Pradhan Mantri Awas Yojana Gramin 2.0
अनुदान वाटप (सरासरी घरासाठी)
| घटक | वाटा (₹ मध्ये) |
| PMAY-G केंद्र शासन | ₹1,20,000 (सामान्य) |
| राज्य शासन | ₹30,000 |
| मनरेगा अंतर्गत श्रम | ₹18,000 पर्यंत |
| स्वच्छ भारत अंतर्गत शौचालय अनुदान | ₹12,000 |
| महाराष्ट्राचे अतिरिक्त अनुदान (2024 पासून) | ₹50,000 |
5. सौर उर्जेचा समावेश
राज्य शासनाने घेतलेला अभिनव निर्णय म्हणजे प्रत्येक लाभार्थीला सौर यंत्रणा बसविल्यास ₹१५,००० चे अनुदान मिळणार आहे. हे अनुदान फक्त प्रत्यक्ष यंत्रणा बसविल्यानंतरच दिले जाईल. यामुळे ग्रामीण भागात ऊर्जेची उपलब्धता वाढेल.Pradhan Mantri Awas Yojana Gramin 2.0
सौर यंत्रणांचे फायदे:
- वीजपुरवठ्यावर अवलंबित्व कमी
- पर्यावरणपूरक उपाय
- दीर्घकालीन खर्च वाचवतो
6. अर्ज करण्याची प्रक्रिया
लाभार्थी स्वतः अर्ज करू शकत नाहीत. सर्वेक्षणाद्वारे निवड झालेल्यांना सूचित केल्यानंतर पुढील प्रक्रिया सुरू होते:
अर्ज प्रक्रिया
- ग्रामसभा निर्णय: प्राथमिक यादी तयार
- SECC डेटाच्या आधारे निवड
- अंतिम यादीत नाव
- PMAY-G पोर्टलवर नोंदणी
- बँक खात्याशी संलग्नता
- कपातीनिहाय हप्त्यांत अनुदान वितरण
7. योजनेशी संलग्न इतर योजना
PMAY-G ही योजना इतर योजनांशी संलग्न आहे:Pradhan Mantri Awas Yojana Gramin 2.0
| योजना | लाभ |
| मनरेगा | श्रम दरम्यान मजुरी |
| स्वच्छ भारत मिशन | शौचालय अनुदान ₹12,000 |
| उज्ज्वला योजना | एलपीजी गॅस कनेक्शन |
| सौभाग्य योजना | वीज कनेक्शन |
8. डिजिटल प्रक्रिया आणि ट्रॅकिंग
PMAY-G पोर्टलची वैशिष्ट्ये
- लाभार्थ्यांची यादी
- अनुदान स्टेटस ट्रॅकिंग
- घरकुल प्रगती फोटो अपलोड
- आधार व बँक खात्याशी संलग्नता
Mobile App: Awaas App
- घरकुल स्थिती तपासता येते
- फील्ड ऑफिसर फोटो अपलोड करू शकतात
9. योजनेची प्रगती व आव्हाने
प्रगती
- टप्पा १ मध्ये २.६ कोटीहून अधिक घरकुलांचे बांधकाम
- झपाट्याने डिजिटल प्रक्रिया स्वीकार
अव्हाने
| आव्हान | स्पष्टीकरण |
| सर्वेक्षणातील त्रुटी | पात्र लाभार्थी वगळले जाण्याचा धोका |
| निधी वितरण विलंब | तांत्रिक कारणे, बँक व्यवहार |
| कामगार टंचाई | मनरेगाशी जुळवून घ्यावे लागते |
| सौर यंत्रणा बसविणे | उपलब्धता व प्रशिक्षित मनुष्यबळ कमी |
10. भविष्यातील दृष्टीकोन
- २०२९ पर्यंत संपूर्ण ग्रामीण भारतात पक्की घरे
- स्मार्ट सोलर-घरकुलांची जोडणी
- महिलांवर आधारित घरमालकी वाढवणे
- स्थानिक संसाधनांवर आधारित बांधकाम तंत्रज्ञान
प्रधानमंत्री आवास योजना ग्रामीण (PMAY-G) ही गरीब, वंचित, आणि कच्च्या घरात राहणाऱ्या लोकांसाठी मोठा आशेचा किरण आहे. महाराष्ट्रात १९.६६ लाख घरकुले बांधण्याचे उद्दिष्ट ठरवले असून, सौर उर्जेचा समावेश, आर्थिक अनुदानात वाढ, आणि लाभार्थी केंद्रित धोरणं यामुळे ही योजना अधिक प्रभावी होईल.Pradhan Mantri Awas Yojana Gramin 2.0
Pingback: Gharkul Yojana 2025/प्रधानमंत्री घरकुल योजना: घरासाठी संधी! पात्रता, अर्ज प्रक्रिया व टाळावयाच्या चुका - सरका
Pingback: E-Shram Card-2025: असंघटित कामगारांसाठी रजिस्ट्रेशन सामाजिक सुरक्षा कवच. - सरकारीGR.in